Iedereen liegt wel eens. We liegen om goedkeuring te krijgen, om de mening van anderen te manipuleren. Als kind leren we dat we altijd de waarheid moeten zeggen, dat we niet mogen liegen, maar de maatschappij leert ons om te liegen wanneer het uitkomt: om conflicten te vermijden, om beleefd te zijn, om onze zin te krijgen.
Een goed voorbeeld van onze behoefte om te liegen beleefde ik jaren geleden toen ik mijn eerste vaste vriendje aan mijn familie voorstelde.
Mijn ouders deden hun best om hun shock te verbergen; ergens in hun achterhoofd wisten ze dat hij bijna even oud als mijn vader was, maar voor het gemak leken ze deze informatie niet volledig te verwerken. Maxwell was natuurlijk charmant geweest en gaf mijn moeder een belachelijk grote bos bloemen en mijn vader een belachelijk dure fles wijn.
Mijn oma van moederskant, die Nana als koosnaampje had, was op slag gecharmeerd, en na een blik op zijn vingers te hebben geworpen en stilletjes de diamanten en robijnen eraan te hebben gewaardeerd, fluisterde ze me haar lievelingscliché toe: “Het is net zo makkelijk om van een rijke man te houden als van een arme man.” Ze besloot vrolijk dat het een hele prestatie was dat ik deze vis aan de haak had geslagen. Maar mijn ouders lieten zich niet zo snel verleiden door Maxwells charmes en hielden het bij hun gewoonlijke beleefdheid. Zelfs toen Nana hem vroeg of hij ooit getrouwd was geweest en hij antwoordde dat hij en zijn vrouw ‘uit elkaar’ waren, lieten ze hun ware emoties niet van hun gezicht aflezen.
“Maar je gaat zeker wel snel scheiden?” vroeg Nana dringend.
“Zeker”, antwoordde Maxwell.
“Goed zo. Op jouw leeftijd mogen we niet van je verwachten dat je nog single bent, gezien jullie leeftijdsverschil.”
“Moeder!” riep mijn moeder Martha uit.
“Oh Martha, rustig nou. Ik ben niet blind en hij is overduidelijk een stuk ouder. Dus Maxwell, vertel eens, ben je een harde werker?”
“Heel erg, mevrouw.”
“En vroom?”
“Ik denk van wel.”
“Is een nietigverklaring nog mogelijk?”
“Moeder, alstublieft…”
“Nou, mijn aanstaande ex is protestants.”
“Oh, dan levert het waarschijnlijk geen problemen op. En zeg eens, hou je van onze kleine meid?”
“Absoluut.”
Nana glimlachte al haar tanden bloot.
“Ik denk dat het tijd is om die fles wijn te openen”, zei de oude dame triomfantelijk.
Alles verliep heel soepel tot Maxwell na de maaltijd een fatale fout maakte: hij stak een sigaret op aan tafel. Hij was zich van geen kwaad bewust, maar Nana en mijn moeder hadden een intense afkeer van sigaretten, waardoor de rest van het gezin kastrokers waren geworden.
Mijn vader, mijn zus en ik, en later ook de man van mijn zus, hadden een vreemde gewoonte ontwikkeld: aan het einde van een familiemaaltijd stonden we op als team en kondigden aan dat we naar het toilet moesten. Eenmaal ontsnapt uit de eetkamer haastten we ons naar de achtertuin, staken er eentje op, inhaleerden als gekken en toverden adem- en luchtverfrissers tevoorschijn om alle rooksporen te verwijderen en weer onschuldig aan te schuiven aan de eettafel.
Dit vreemde gedrag was zo’n gewoonte geworden dat het een tweede natuur was geworden. We haalden zelfs met afkeer onze neus op wanneer een tafelbuur in een restaurant het lef had om een sigaret op te steken. Ik heb nooit geweten of mijn bijzonder intelligente moeder en grootmoeder dit spel nou echt niet doorhadden, maar ze deden in ieder geval perfect alsof het niet zo was.
Dus zodra Maxwell zijn Marlboro had opgestoken, begon het feest. Nana en mijn moeder begonnen theatraal te hoesten en tranen. Daarna begonnen ze piepend te ademen, alsof ze niet genoeg lucht binnenkregen, terwijl mijn vader hen bijsprong met een timide kuchje. Ik schopte Maxwell snel onder de tafel, greep zijn sigaret en drukte hem uit op het koffieschoteltje. De man begreep eindelijk wat er aan de hand was en bood zijn excuses aan met een innemende glimlach.
“Het is een gewoonte waar je maar moeilijk vanaf komt. Maar ik zal u één ding beloven, Nana,” ging hij verder, terwijl hij het oude dametje recht in de ogen keek, “dit eindigt hier en nu. Zolang u er maar gelukkig van wordt.” Nana slaakte een diepe zicht en het werd weer rustig aan tafel.
Leugens zijn zelfverloochening. Elke leugen staat voor een aspect van onszelf dat we niet aan anderen willen laten zien, dus daardoor komen ze voort uit angst – de angst om afgewezen te worden, de angst om niet geliefd te zijn. We houden allemaal sociale maskers voor en presenteren een valse persoonlijkheid aan de wereld, hoe we denken over te moeten komen. Maar hiermee ontkennen we ook aspecten van onszelf, die ofwel heimelijke obsessies worden of verdrukte emoties, wat leidt tot wrok en ontgoocheling.
Hoe vaak offeren we onze oprechtheid om de schijn op te houden? We zien eerlijkheid allemaal als zo’n belangrijke deugd, maar hoe vaak geven we het niet op om conflicten of gêne te vermijden? Onze behoefte aan goedkeuring wint het vaak van ons verlangen om eerlijk te zijn, maar zelfverloochening is een hoge prijs om de schijn van harmonie in stand te houden. Alles wat we verbergen, leren we uiteindelijk te negeren.
Dit gedrag wordt dan al snel onbewust, en ook zelfdestructieve gewoonten worden dan verborgen voor anderen maar blijven wel bestaan. Als we de behoefte voelen om iets verborgen te houden, dan komt dat omdat we op een zeker niveau wel weten dat onze handelingen niet gebaseerd zijn op liefde en groei. Maar door eerlijk te zijn tegen onszelf over de keuzes die we maken, kunnen we onze situatie echt confronteren. En vanuit de helderheid die eerlijkheid meebrengt, kunnen we nieuwe keuzes maken in ons leven.